Edel Wijs. Zelfs de gordijnen doen mee.

Het is voor het tweede jaar dat in het Kapelletje een kerstvoorstelling wordt uitgevoerd. Vorig jaar heb ik hem gemist, maar nu ben ik bij de première. Op een tekst van Reinier van Mourik en in regie van Minnekus de Groot kijk ik naar een amusante Edel Wijs. Zoals het hoort bij een familievoorstelling rond kerst is het een mengeling van grappen, bekende liedjes en terzijdes die juist voor volwassenen grappig zijn. Deze voorstelling wordt leuker naarmate je 'The Sound of Music' beter kent, niet alleen de liedjes, maar ook de scènes. Bijzonder grappig is wat er met het gordijn gebeurt, niet alleen wordt het zoals het hoort, benut als kleren voor de kinderen, maar daarna zie je het weer als gordijn met opvulling voor die delen die er als kleren zijn uitgesneden.
Het verhaal gaat over een toneelwedstrijd voor gevangenissen in opdracht van minister Wilders. Voor de gevangenen is dit de kans voor een nieuwe ontsnappingspoging door een toneelstuk te nemen waarin mensen ontsnappen, The Sound of Music dus. Gelukkigs is de dochter van de commandant bibliothecaresse - sprekend in zinnen afkomstig uit allerlei delen van de Bouqetreeks - en valt ze voor de held. De gevangenen zien er 'levensecht' uit in oranje overalls en met armen vol tattoo's. De commandant is klein van stuk, maar compenseert dat met een enorme snor en de dochter draagt de Oostenrijkse jurk.
Het publiek doet actief mee zodat op het juiste moment BOE geroepen wordt en een gevangene steeds wordt herinnerd om de bloem water te geven. De edelweiss groeit en bloeit. Met grappen, autobanden die groeien, een zich steeds uitbreidend servies, goed gezongen liedjes en een leuke band wordt het een heel genoeglijke en amusante tweede kerstdag. Woensdag 28 en donderdag 29 december nog te zien, dus ga kijken en je amuseren.

Freule Julie. Er zijn geen illusies meer.

In mei van dit jaar zagen we van de regisseur Katie Mitchell een bijzondere, filmische uitvoering van 'Freule Julie' in Berlijn. Des te interessanter daarom nu een Freule Julie van Thibaud Delpeut te zien, wiens 4.4.8 Psychosis eerder dit jaar grote indruk maakte. Een interesaante overeenkomst tussen beide voorstellingen is dat niet alleen het verhaal wordt gespeeld, maar dat beiden - met verschillende vormen - tegelijkertijd commentaar geven. In Katie Mitchell's versie gebeurt dat door kleine details met behulp van video te vegroten, in deze versie door één van de spelers regieaanwijzingen in een microfoon voor te lezen.
Freule Julie is in deze voorstelling vooral een manipulerende verwende vrouw, haar bediende Jean laat zich na enige aarzeling overhalen en zijn verloofde Kristin pleegt lijdelijk verzet. Het wordt een harde voorstelling in een kil decor, waar niks lieflijks aan is. De dromen die Julie en Jean hebben komen nauwelijks van de grond, het zijn illusies die als vanzelfsprekend niet haalbaar zijn. Er rest niets anders dan dat te aanvaarden en als dat niet mogelijk is de dood. Viel eerder het licht door de raampjes naar binnen, nu doet het geluid de zaal trillen. Iedereen is vastgeketend aan zijn lot, dromen bieden geen uitweg, dat doet alleen de dood. Onder de indruk verlaten we de zaal.

Orest. Stemmen in zijn hoofd.

Het decor van de nieuwe opera Orest is prachtig. We zien de doorsnee van een villa (met voortdurend vallende sneeuw door het raam van het trappenhuis) met twee verdiepingen, zelfs met kerstboom. In de aankleding doet het denken aan de jaren vijftig. Het is een nieuw werk van Manfred Trojahn in regie van Katie Mitchell bij de Nederlandse Opera. Het gaat over Orestes die na de moord op zijn moeder Clytaemnestra voortdurend stemmen in zijn hoofd hoort en daardoor uiteindelijk bij terugkomst in Griekenland Helena (de oorzaak van de Trojaanse oorlog) vermoordt.
Het verhaal is niet eenvoudig te volgen, ook omdat de personages zich in beeld verdubbelen (wat wel prachtige visuele effecten geeft). De muziek maakt de voortdurende verwarring en dreiging wel duidelijk, met stemmen die uit de zaal komen. In het beeld zien we niet alleen Orestes en zijn zus Elektra, maar ook de mannen in witte recherche pakken die bezig zijn met het onderzoek naar de moord.
Het is een voorstelling die de gekte en onrust hoorbaar en zichtbaar maakt. Waar moord banaal is want er is slechts een boormachnine nodig en eindigt met een klein beetje hoop dat het moorden niet eeuwig door hoeft te gaan. Een voorstelling waar je je niet makkelijk aan overgeeft, maar prachtig om te zien.

Foto: Hermen & Clärchen Baus.

Argwaan in de jaren '70. Tinker tailor soldier spy.

Kijkend naar 'Tinker tailor soldier spy' valt niet alleen op hoe ver weg de jaren '70 lijken en hoe er voortdurend gerookt werd, maar vooral ook hoe armoedig en grauw het was. Terecht benadrukken de recensies dat hier de andere kant van spionage getoond wordt dan in de James Bond-films. Je kunt het misschien het alledaagse noemen, immers er wordt in kantoren gewerkt en vooral geanalyseerd. Maar tegelijkertijd is het niet alledaags omdat het wantrouwen alles overheerst. Iedereen is een schaakstuk waarvan onduidelijk is door wie die wordt gespeeld.
De aankleding van de film is prachtig, zowel het hoofdkantoor 'Circus' als het aftandse hotel uitkijkend over de sporen van Liverpool Street Station dat de tijdelijke werkplek van Smiley wordt. De cast is erg goed met onder andere John Hurt, Gary Oldman, Benedict Cumberbatch en Colin Firth. Allen in driedelig pak, gevormd door het Engelse systeem en elk met hun geheim.
De film zindert door de voortdurende onderhuidse spanning, het wantrouwen en de vraag of de mol gevonden kan worden. Het wantrouwen wordt versterkt door de gefnuikte liefde die als een subthema door de film geweven is. Een spionagefilm die je op een andere manier aan het doek gekluisterd houdt.

De Vrek. Geld, familie en leegte.

Toneelgroep Amsterdam speelt De Vrek van Moilère. Als altijd is het een genoegen om de acteurs van TA te zien spelen; ze bieden topkwaliteit. Hans Kesting als Herpagon imponeert door de combinatie van botheid, ironie en daar onder toch ook onzekerheid. Maar ook zijn kinderen Eelco Smits, Hèlene Devos zijn bijzonder evenals Alwin Pulinckx en Marieke Heebink in hun rol als bediende met elk een eigen temperament.
Het decor is een modern leeg, rommelig penthouse waar overal de televise aanstaat en iedereen zijn pc of IPad checkt. Het verhaal is klassiek, de vrekkige vader die zijn kinderen niets gunt, trouwen wil met de jonge vlam van zijn zoon en alles in geld beziet. Natuurlijk is de vader Herpagon een benepen karakter, maar de vraag is of zijn kinderen veel anders zijn. Slechts eenmaal lijkt een bediende kort de waarheid te spreken, maar die beseft al snel dat dat niet op prijs wordt gesteld.
Iedereen lijkt alles als bezit te zien. Prachtig en symbolisch is één van de laatste scenes als de dochter en haar vriend besluiten te vertrekken. De koffers worden volgeladen, zij tracht afscheid te nemen, maar haar vader grijpt haar vast, hij wil haar niet laten gaan. Hij klampt zich vast en na veel getrek, gesjor en geduw komt zij vrij.
Zonder geld, zonder familie, zonder bezit resteert er voor Herpagon niets meer. Het huis is leeg, hij is leeg, slechts de afgrond wacht.

Foto: Jan Versweyveld

Onverwachte ontmoetingen tussen oud en nieuw.

Hat Mauritshuis is een toonbeeld van een museum met oude meesters. Van de Stier van Potter tot het altijd bijzondere Gezicht op Delft van Vermeer. In het laatste weekend zien we er de prachtige tentoonstelling 'Dali ontmoet Vermeer'. Klassieke schilderijen uit het Mauritshuis worden samengebracht met moderne meesters. Combinaties rondom een thema of op basis van vormen. Dat leidt tot prachtige verbindingen. Zo is er een gedetailleerde ontroerende kruisafname van Rogier van der Weyden naast een sterke kruisiging van Bacon. Twee stillevens eentje van de voor mij onbekende Heem naast een prachtig stilleven van Juan Gris. De kleuren en vormen versterken niet alleen elkaar, maar geven het ook extra warmte. Een bijzondere combinatie is ook die van het interieur van de nieuwe kerk in Delft met het graf van Willem Oranje door Houckgeest met het abstracte Proun no 23 van El Lissitzky. De zwevende vlakken komen in beide schilderijen terug en variëren op elkaar.
Een tentoonstelling die zowel onverwacht is als nieuwe dimensies aan de oude en nieuwe meesters toevoegt.

Fucking Rotterdam.

Soms ontstaan er onverwachte verbindingen tussen voorstellingen die je ziet. Zo raakt Rotterdam van Bonheur op zijn eigen directe manier aan het hetzelfde thema als de voorstelling van Laura van Dolron. Kan je gelukkig worden met het kleine in de wereld? Nu niet op een filosofische manier, maar op een directe, Rotterdamse, moderne en soms studentikoze wijze.
Wat voorstellingen bij Bonheur altijd bijzonder maakt is dat het theater anders wordt ingericht voor elke voorstelling. Soms zeer dicht op de toneelvloer, soms met een groot gat en nu kijken we naar een kamer in een straat in Rotterdam-West. De kamer van Steven, die student is geworden om niet te werken, waar af en toe zijn vriend David en zijn vriendin Hannah langskomen. Eerst 's avonds na een avondje met teveel drank in Off Corso, maar dan ook op andere momenten. Er lijkt sprake van alleen maar drank, gefuck en een nihilistisch levensgevoel. Dat wordt met veel vuur, energie gebracht en de tekst is zowel humoristisch als muzikaal. De acteurs Joost Dekker, Laura Mentink en en zeker Tomer Pawlicki spelen vol vaart maar geven ook een extra dimensie aan hun personages.
In die extra dimensie krijgt de voorstelling zijn extra lading. Want de personages willen wel meer dan om de drie woorden fuck zeggen. Hoe verandert vriendschap door de jaren? Hoe wordt die kamer een nieuw thuis voor Steven en Hannah en hoe overwin je je angst? Het rauwe leven blijkt toch samen te gaan met het kleine. Het is een bijzonder toneeldebuut van Hayco Oudeman. Een actuele voorstelling die het verdient gezien te worden.

Radio Exit Live. De extra dimensie van poppen.

Radio Exit Live begint met een aantal vervreemdende berichten waaronder dat van de dood van de hoofdpersoon. De radio hangt aan een draad, zoals het toneel volhangt met poppen en materialen. De poppen geven een bijzondere extra dimensie aan de voorstelling. De acteurs spelen met de poppen die soms een eigen karakter krijgen. Dat gecombineerd met de dansers geeft dynamiek aan de voorstelling. De tekst biedt minder houvast en had soms korter gekund. Maar de dans, de interactie tussen spelers en poppen en de soms wat bizarre maskers (en geschilderde ogen) maken het een mooie voorstelling om naar te kijken.

Als je stil bent, kun je de aarde horen draaien.

Laura van Dolron maakt altijd bijzondere theatervoorstellingen. Soms noemt ze het stand up philosophy, maar altijd is het een zoektocht naar wat wezenlijk is. In 'Wat nodig is' speelt ze samen met Oscar van Woensel en Steve Arnouts. Ze doen bekentenissen en spreken ons toe, 'voor alle mensen die ...'. Ze vraagt ons de pauzetoets in te drukken en proberen twee minuten er niets van te vinden. De pauzetoets indrukken en op te gaan in de voorstelling dat lukt. Echter er niets van vinden dat lukt me niet.
In de verhalen - waarin het acteren niet-acteren wordt - gaat het om het kleine, gaat het om het overdreven en gedwongen unieke achter je te laten. Kan je gelukkig worden door iets niet te doen, door af te wassen, door gewoon te zijn. Wat bij mij echter blijft haken is dat als de spelers zo overtuigd zijn dat ze nu echt in het leven in het staan, waarom het dan nodig is om wie ze vroeger waren zo sterk te bekritiseren. Wat maakt dat als je nu zegt op een ingetogen manier te kunnen leven het nodig is om je zo af te zetten tegen je eigen oude leven. Zou je dat ook als deel van jezelf kunnen aanvaarden?
Een andere vraag die de voorstelling bij me oproept, bespreek ik met M. terug in de trein. Waar is de ander in de voorstelling? Als je je lot aanvaardt, als je gelukkig bent met dat kleine, waar is de ander dan? Waar is de maatschappij? Wordt die gelukkiger als we allemaal tevreden zijn met hoe het leven is? Die vraag blijft voor mij onbeantwoord, want alleen tevreden zijn of berusten in je eigen lot, zal toch niet betekenen berusten in dat anderen niet vrij zijn om hun eigen keuze te maken.
Maar al lukt het me niet om niets te vinden, de voorstelling intrigeert zeker, heeft een prachtig beeld, roept vragen op en kent mooie teksten. Want het zou mooi om allemaal eens stil te zijn, om zo de aarde te kunnen horen draaien.

The Marriage Plot. Jeffrey Eugenides. Literatuur en liefde.

Voor iedereen bij wie het hart sneller gaat slaan bij het lezen van de regel 'It is a truth universally acknowlegded, that a single man in possession of a good fortune, must be in want of a wife' is het lezen van The Marriage Plot een aanrader. Jeffrey Eugenides schreef een aantal jaren gelden de intrigerende roman Middlesex en nu is er dit boek over de onmogelijkheid van de romantische grote liefde.
Madeleine Hanna studeert Engels aan een Amerikaanse universiteit en wordt verliefd op Leonard Bankhard die manisch-depressief blijkt. Kan de romantische liefde een psychiatrisch probleem overwinnen? Of is toch de stille vriend, Mitchell Grammaticus, die op zoek is naar verlichting en geloof de ware? Of zeggen teksten over liefde niets en zijn ze slechts een narratieve constructie?
'The Marriage Plot' is een roman die speelt met verhalen, maar ook de liefde een centrale plaats geeft. Een aanrader om te lezen.

The Artist. Terug in de tijd.

Stomme zwart-wit films lijken iets van het verleden. The Artist is echter een nieuwe zwart-wit film die juist de overgang van de stomme film naar geluidsfilms als thema heeft. Fantastisch vormgegeven met prachtige decors en settings en het overacting dat bij de stomme film hoort. Spannend wordt de film als die speelt met geluid. Naast de prachtige muziek zijn er twee momenten waar het 'echte' geluid de film binnendringt. Eerst als de hoofdrolspeler na het bekijken van een eerste geluidsfilm zijn omgevingsgeluiden begint te horen en zelf stom blijkt of kiest om stom te zijn. Het waarom van zijn zwijgen word je dan nog niet duidelijk, het lijkt koppigheid om aan het oude vast te houden. Maar er blijkt meer achter te zitten, een prachtig acteur heeft niet altijd een prachtig accent.
Naast het thema van geluid is de film ook een ode aan de ouderwetse filmromance uit de zwart-wit film. De grootmoedige liefde met deze keer de vrouw als grootste held. Grappig is de rol van het hondje, hij had zo uit Kuifje weggerend kunnen zijn. Een mooi vormgegeven film die je mee terugneemt in de tijd.

OVER Tom Manders. Als vriendschap theater vleugels geeft.

Dorus was voor mij vooral een elpee die ik bij mijn opa en oma beluisterde. Een elpee met Poesie Mauw, De Twee Motten en Figaro. Voor Minnekus de Groot en Kees Deenik vormden hun herinneringen aan Dorus het uitgangspunt voor de bijzondere voorstelling 'OVER Tom Manders'. Met deze voorstelling wonnen ze afgelopen weekend één van de juryprijzen op het Amateur Theater Festival Rotterdam 2011.
Theater is voor mij bijzonder omdat het je op zo veel verschillende manieren kan raken. Een voorstelling kan intelligente vragen stellen over het leven waardoor je gaat nadenken. Een voorstelling kan je vermaken, een voorstelling kan je ontroeren, een voorstelling kan er mooi uitzien, een voorstelling kan je meeslepen. Het meest bijzondere is als je op meerdere manieren geraakt wordt en theater vleugels krijgt. Een voorstelling waarin spelers en publiek samen 'opstijgen'. Afgelopen zaterdag gebeurde dat met 'OVER Tom Manders'.
De voorstelling speelt zich voortdurend af op verschillende niveau's. Het vertelt ons wat over het theaterleven van Tom Manders en stelt de vraag of hij wel de allemansvriend was zoals we Dorus zagen. De spelers delen hun eigen herinneringen aan Dorus. Herinneringen over hoe je met vrienden een nummer van Dorus kon nadoen of hoe juist het verlangen om samen met een vriendje Dorus te spelen wreed verstoord werd. Maar Tom Manders bleek voor Minnekus de Groot en Kees Deenik ook een manier om te onderzoeken of vriendschap in het theater bestaat en wat dat zegt over hun eigen vriendschap.
Dat onderzoek leidt tot een aantal grappige momenten over hoe theatermakers met elkaar omgaan. Want zijn theatermakers nu vrienden of willen ze alleen nuttig met elkaar samenwerken. Zijn ze werkelijk geïnteresseerd in elkaars werk of geldt de uitspraak 'Zwijg over elkaars voorstelling' want durf je elkaar de waarheid te zeggen of te horen.
De voorstelling raakt het meest als het over vriendschap gaat. Is liefde vooral eenheid (met als uitdaging geliefd te worden op een manier die misschien niet de jouwe is), vriendschap blijkt tweeheid. Het ergeren achter je kunnen laten, de grootspraak los laten, samen willen spelen en samen durven te zwijgen. Zwijgen in het theater om je vriendschap te tonen. En dan is er dat magische moment, spelers en publiek zwijgen samen. Je voelt de energie, je voelt de eenheid, in ieder geval voor even zijn we verenigd door die vriendschap. Een vriendschap gesymboliseerd door een kus.
Zo is 'OVER Tom Manders' een voorstelling die vragen stelt, verwarring schept, ons hart raakt en ons laat nadenken over onze vriendschap. Want zoals Jacob Israel de Haan dichtte 'Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen'.
De terechte winnaar van het ATFR2011 'OVER Tom Manders' is komend jaar op 3 maart nog te zien in de Rotterdamse Schouwburg.