De kleine Eva uit de Kromme Bijlstraat

Theaterbedrijf Bonheur speelt de voorstelling 'Kleine Eva uit de Kromme Bijlstraat' gebaseerd op het gelijknamige prozagedicht van Louis Paul Boon. Het is een poëtische tekst over een meisje dat vermist wordt, vermoord blijkt, de reacties in de buurt, de aandacht in de krant en de rechtszaak. In het begin lijkt het er op dat het vooral citaten uit kranten zijn, die in al hun vreemdheid en soms ongevoeligheid worden getoond. Maar gaandeweg komen de verschillende personages meer tot leven, alleen kleine Eva zelf die wordt niet gespeeld.
De voorstelling wordt gespeeld in een nauw geconstrueerde ruimte, hoewel breed is de 'zaal' misschien maar vijf meter diep en zit je dicht op de acteurs die tegen een witte wand met twee deuren spelen. Je hebt het gevoel in een wachtkamer te zitten of later in de voorstelling op de publieke tribune van een rechtbank. Soms werd ik meegesleept door de voorstelling, op andere momenten moest ik opletten om er bij te blijven. Er werd goed geacteerd en de tekst bevat prachtige zinnen. Ik ben ook benieuwd hoe het is om de tekst te lezen.

Orgels in de Laurenskerk

De Rotterdamse Laurenskerk verbergt meer orgels dan ik wist. Er blijken er vijf te zijn en ze werden woensdag allemaal bespeeld door organist Hayo Boerema. De orgelbespeling werd vergezeld door het muziekensemble Domestica. Naast het hoofdorgel bleken er bijvoorbeeld een orgel in de zijbeuk te zijn, en ook in het koor en in een kapel. Het is bijzonder om zo op diverse plaatsen in de kerk de orgels te horen en te zien.

Bijzonder vond ik vooral het werk van Jan Pieterzoon Sweelinck dat werd uitgevoerd de Chromatische Fantasie eerst op het grote orgel en daarna door de strijkers. Het is hypnotiserende muziek die nog steeds heel modern overkomt en het was spannend het eerst op orgel te horen en daarna nogmaals; zo vallen de overeenkomsten en verschillen op. Het was een leuke ervaring om zo eens de diverse orgels te horen.

De Vlaamse Primitieven en Rubens

Van een bezoek als jongen aan Antwerpen herinnerde ik me de levensgrote werken van Rubens in de kathedraal en hoe daarnaast een collectebus stond voor de armen van de parochie. Een vreemd contrast vond ik destijds. Dit weekend zag ik in Antwerpen verschillende hoogtepunten van de Zuid-Nederlandse schilderkust. In de kathedraal waren altaarstukken verzameld die eens daar hingen, maar nu grotendeels in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten hangen. In het museum zelf hangen verschillende topstukken zoals deze Madonna bij de fontein van Jan van Eyck. Een schilderij dat zich eigenlijk niet laat reproduceren de schoonheid is pas goed te zien als je er heel dichtbij staat.
De kleine meer gedetailleerde en soms ingetogen werken blijven we toch meer bekoren dat de grootse, meeslepende en vlezige schilderijen van Rubens. Hoe dramatisch ze ook zijn, op mij komen ze toch iets te imponerend over. Dan liever het kleine, intiemere werk. Gelukkig zijn daarvan ook vele mooie voorbeelden van te zien.

Tien Geboden

Sommige theatervoorstellingen zijn zo bijzonder en zo goed dat je ze keer op keer wil zien. Tien Geboden van NTGent en Wunderbaum is één van de allermooiste voorstellingen die ik ooit gezien heb. In september 2007 zag ik voor het eerst deel 1 bij de Internationale Keuze van de Schouwburg in Rotterdam en dat was een bijzondere en heftige theaterervaring, dus voorjaar 2008 snel nog eens gegaan in Dordrecht. Begin van dit jaar was er de marathon met deel 2 en nu opnieuw de marathon in Antwerpen. Opnieuw intens, bijzonder en een fantastische theaterervaring. Het blijft speciaal hoe Johan Simons het is gelukt van een serie mooie films van Kieslowski nu deze theaterproductie te maken.

Deel 1 begint met het tragische verhaal van Pavel die mag gaan schaatsen omdat zijn vader met zijn computer heeft berekent dat het ijs het moet houden. Zijn dood komt hard aan, gesymboliseerd door het gebaar van zijn vader die de rits van de jas van zijn dode zoontje dicht doet. Het raakt je meteen in je hart. Bijzonder is het gebruik van muziek van Mahler tot Els Dottermans die meezingt met 'J'aime la vie' en 'It's a man's world' steeds voegen ze een sterk element aan het gebod toe. De fantastische acteurs zijn dan kind, dan moeder of vader en geven steeds commentaar op hetgeen ze spelen. Voortdurend wordt er gespeeld op twee niveau's, zowel direct als reagerend op wat er gebeurt. Is deel 1 heftig, intens en emotionerend, deel 2 is soms abstracter en soms komischer, maar even spannend.

Het meest bijzondere blijft keer op keer het vijfde gebod 'Gij zult niet doden', destijds al een bijzonder mooie film (A short film about killing) nu een absoluut theaterhoogtepunt. Het verhaal van een roofmoord. Els Dottermans is de moeder die het hele gruwelijke verhaal vertelt, zittend op heb bed naast haar zoon, Oscar van Rompay. De gruwelijkheid van de moord is er, maar ook het intense verdriet van de moeder en de onmacht van de zoon als de doodstraf komt. De kleine gebaren van een moeder die haar hand naar haar zoon uitstrekt of het loslaten van Oscar van Romay als hij sterft en zijn broekspijpen loslaat. Nu een vierde keer gezien raakt het opnieuw en heftig. Een bijzondere en ontroerende theaterervaring zoals er maar weinig zijn.

De gebroeders Karamazov

Een paar jaar geleden verscheen een nieuwe vertaling van 'De broers Karamazov' van Dostojevski en de klassieke roman maakte grote indruk. Ik was dus erg benieuwd naar de toneelbewerking door het Rotheater. Maar het viel erg tegen. Het verhaal kwam niet tot leven. Ondanks het mooie decor met een woud, houten kruizen en een mooi uitgelicht grintpad blijft het verhaal op afstand. De discussies tussen vader en zonen, de geloofsijver van Alosja (wel met het juiste gezicht gespeeld door Fania Sorel), de strijd om de vrouwen en de discussies over wie wel of niet schuldig is aan de moord van de vader het komt niet tot leven.

Kortom het boek is veel beter, dus dat nog maar eens lezen.

Euromast

De Euromast blijft zo'n attractie waar je als Rotterdammer af en toe blijft komen. Het restaurant is een aantal jaren geleden vernieuwd en nu vormt dat een goede combinatie met een altijd spectaculair uitzicht. Rotterdam op zijn mooist.

This is War!

Eén van de meeste beroemde foto's van Robert Capa is deze van de dood van een Spaanse militair tijdens de Spaanse burgeroorlog. De foto is al jarenlang onderwerp van debat: is het werkelijk een militair die in actie sterft, is het in scène gezet of is het een prachtige foto van een noodlottig ongeluk namelijk een sluipschutter. Op de tentoonstelling This is War wordt deze foto getoond in de context van de andere foto's die Robert Capa nam tijdens de Spaanse Burgeroorlog en de foto's die door Gerda Taro werden genomen van de burgeroorlog en ook van dezelfde middag. Deze foto is een hoe dan ook een icoon geworden, de andere foto's tonen andere aspecten van zowel de Spaanse burgeroorlog, de Chinees-Japanse oorlog, D-Day en Amerikanen in Leipzig.
Het is een indrukwekkend overzicht van de diverse aspecten van oorlog en laat tegelijkertijd ook zien hoe de foto's werden gebruikt in diverse tijdschriften en soms daarvoor werden bewerkt. Want hoeveel de foto's dichter op de oorlog zitten dan nu, is het ook een illusie te denken dat dit alleen 'ware' beelden zijn. Wel confronteren ze de kijker meer met de ruigheid, smerigheid en pijn van de oorlog. De foto's van de landing op D-Day laten je de kou van het water meevoelen, de zwaarte van de opgave en de bijna onmogelijke en daarmee beangstigende taak. Ook de foto's in de morturia in Spanje na een bombardement tijdens de burgeroorlog of de gedode soldaat in Leipzig door een sluipschutter komen dichtbij.
Tegelijkertijd is in het Nederlands Fotomuseum ook een kleine tentoonstelling te zien 'Icons of War' met grote prints van de bekende oorlogsfoto's: de vlag op de Rijksdag, de schietpartij bij de Groote Club in '45, de executie van een Vietcong soldaat. Bekende beelden die deel zijn van het collectieve geheugen. Maar ook een foto van een man vallend uit het World Trade Centre. Gruwelijk ook door het bijna abstracte beeld van de nog overeindstaande gebouwen met hun strepen en de vallende man. Eenzaam op weg naar zijn dood.

Das Buch der Unruhe

De zaterdagmatinee bracht de Nederlandse première van 'Das Buch der Unruhe' van Michel van der Aa door de Musikfabrik met Klaus Maria Brandauer als acteur. Het was veel meer dan een concert. Het werd een soort hallucinerende ervaring, je werd meegesleept door de muziek en het beeld. Met het orkest links op het podium, twee ronde projectieschermen en Brandauer die afwisselend rechts en links zijn monoloog uitsprak. Op het scherm zag je de videobeelden waarop zowel gezongen werd, een stier en een dame samenliepen en de alterego's van de Brandauer hun weg gingen. Dit alles geïnspireerd door het werk van de Portugese dichter Pessoa en diens spel met identiteiten en nagelaten teksten.

Tijdens het concert bleef het verband tussen de personages mij onduidelijk, dat werd pas bij lezing van het programma achteraf iets helderder. De beelden werken echter wel, de muziek is soms dwingend, soms lieflijker als Ana Moura op het scherm zingt en doet soms aan het werk van Louis Andriessen denken. Klaus Maria Brandauer is een fantastisch acteur (nog steeds zie je Mefisto aan het werk) en brengt de tekst bijzonder tot fluisterend toe en versterkt daarmee de hallucinerende ervaring.

Drenkeldode

Het Onafhankelijk Toneel speelt 'Drenkeldode' een bewerking van 'Kleine Eyolf' van Ibsen. Het verhaal van een echtpaar, hun kreupele zoontje, diens dood, het schuldgevoel en de zus van de man die geen zus blijkt te zijn. In 'Drenkeldode' staat niet alleen dit verhaal centraal, maar vooral ook de Rattenvrouw. Zij verleidt in het verhaal 'Kleine Eyolf' om in het fjord te stappen (of te vallen), maar hier stelt zij aan alle personages de vragen die je jezelf niet willen stellen. Op een soms vileine toon, getoond op videoschermen, vraagt ze door. Aan de de man die schrijver is, wat betekent dat voorwoord van zijn roman, waarom schrijf je 'je liefhebbende vrouw'. Welke keuzes maken de personages, kiezen ze voor zichzelf, voor elkaar, wat blijft er nog van je eigen handschrift over. Ze vraagt door en laat zien dat er geen makkelijke antwoorden zijn.
Het decor is mooi vormgegeven met een slingerend houten plankier en de spelers in stralend wit, terwijl de Rattenvrouw steeds uit de coulissen op komt. Het stuk is echter ook wel lang en soms (te) traag. De gestileerde dansbewegingen werken soms wel zoals in de slotscene, maar soms ook niet. Beppie Nelissen speelt de Rattenvrouw en hoewel de andere acteurs ook goed spelen, steekt zij er toch wel met kop en schouders bovenuit. Haar vragen blijven tot twijfel leidenn.

DDR museum: de banaliteit van een dictatuur

Het eerste bezoek dat ik aan Oost-Berlijn bracht was in 1985. Er was nog geen sprake van echte ontspanning en Berlijn was grauw, met hier en daar een herinnering aan Rotterdam, immers beide wederopbouw steden. De Blaak leek wel een beetje op de Karl Marx Allee. Net voor de val van de muur waren we er nog eens en reden langs de lege metrostations waar de soldaten op stonden. Het geld dat je verplicht moest wisselen, kreeg je bijna niet op, zodat ik nog steeds een uitgave van 'Het Kapitaal' heb staan. Tijdens de afgelopen 20 jaar is Berlijn enorm veranderd, de Potsdammer Platz die herrezen is, Prenzlauer Berg dat een trendy woonwijk is geworden, en de DDR is geschiedenis geworden.

Het alledaagse leven van de DDR krijgt een plaats in het DDR-museum en dat is een wat bizarre gewaarwording. De DDR is onschuldig geworden en lijkt vooral vertedering en amusement op te wekken. Natuurlijk er wordt aandacht besteed aan de Muur en de Stasi, maar de nadruk ligt toch vooral op de Trabant, de inrichting van de huizen, de mode die te kop was, de lampen in het Palast der Republik en de muziek. Allemaal dingen die waar zijn. De DDR was ook een 'gewoon' land waar mensen 40 jaar leefden, hun eigen geluk en dagelijkse problemen hadden. Het is belangrijk dat de alledaagse geschiedenis onderzocht wordt en betekenis krijgt, voor de meeste mensen is dat immers 'hun' leven. Tegelijkertijd wringt er iets, het krijgt net teveel het karakter van een openluchtmuseum. Dan geeft de vaste opstelling van het Deutsches Historisches Museum 500 meter verderop een completer beeld over zowel dictatuur en dagelijks leven.

Modell Bauhaus

In Berlijn was de grote overzichtstentoonstelling Modell Bauhaus te zien. Nu is een bezoek aan Berlijn altijd de moeite waard, maar met deze tentoonstelling zeker. Dat het ook nog de Dag van de Duitse Eenheid was, maakte het extra bijzonder. Een groot volksfeest bij de Rijksdag en twee reuzen die elkaar ontmoette (daarmee de val van de Muur symboliserend). Er waren zo honderdduizenden mensen op de been.

De tentoonstelling was bijzonder mooi. Het gaf een indrukwekkend overzicht van Bauhaus: de school, de diversiteit, de buitenlandse invloeden, de betekenis in Duitsland en daarbuiten. Doordat Bauhaus samenviel met de Weimar Republiek heeft het bovendien ook een symbolische waarde gekregen als een voorbeeld van het andere, het goede Duitsland. Het meest bijzondere voor mij was wel de diversiteit van het Bauhaus. Het traditionele beeld omvat toch vooral de witte gebouwen met veel glas, de lamp en de stoelen. Hier zag je ook de architectonische ontwerpen (lang niet altijd uitgevoerd, en soms ook beter zoals het model voor een socialistische stad die tientallen kilometers lang had moeten worden en waar beton naast wegen en spoorwegen zou komen), opmerkelijke meubels van een 'Afrikaanse' stoel van Marcel Breuer tot een bijzondere wieg, prachtige schilderijen van onder andere Feiniger en Kandinsky, theateropvoeringen en mode. Eén voorbeeld is ook een serie prenten over hoe via de radio een verkiezingsuitslag wordt bekend gemaakt. Dit krijgt allerlei vormen van abstract tot magisch-realistisch.

Het einde van de Weimar republiek betekende ook het einde van Bauhaus als school. Niet van de betekenis van Bauhaus. Mies van der Rohe en Walter Gropius gingen naar de VS en ontwierpen daar door. Met Nederland was een bijzondere link door de samenwerking met 'De Stijl'. Veel van het Bauhaus is daarom vanzelfsprekend geworden en is deel van het alledaagse beeld, deze tentoonstelling laat gelukkig het bijzondere er van zien.

Dido en Aneas

Dido en Aneas is één van de meeste bekende opera's. De Nederlandse Opera brengt nu een prachtige, intense en groots opgezette uitvoering. We hadden het geluk vrij voor in de Stadsschouwburg te zitten waardoor het een nog intenser beleving werd. Dido wordt neergezet als een krachtige vrouw, die slechts even het geluk kent en dan ook haar haar los laat hangen. Aenas is de krachtige held, die door de heksen zich in de val laat lokken, en staat er ook als een held die ziet dat alle keuzen tragische gevolgen hebben. De heksen zijn speelse personages geworden die je echt ziet genieten van het kwaad dat ze berokkenen, niet uit louter slechtheid, maar ook uit een speels genoegen.
Opmerkelijk is de grote hoeveelheid figuranten: kinderen die over het toneel rennen en dansen, acrobaten die uit de nok naar beneden komen. Het stoort niet, maar het voegt ook niet heel veel extra's toe. Dido's lament is ontroerend, een vrouw die trots en gebroken is en in haar verdriet sterk blijft. De gehele cast zong prachtig met Malena Ernman als Dido, Luca Pisaroni als Aneas en Marc Maulion in de bijrol als geest. Bijzonder was de proloog met Fiona Shaw die als actrice het thema met een tekst samengesteld uit diverse gedichten een eigentijdse start gaf.