Regeneration triology

Met Regeneration, The Eye in the Door en The Ghost Road schreef Pat Barker de zogenaamde Regeneration Triology. Een indrukwekkende serie boeken over de Eerste Wereldoorlog, over de waanzin daarvan, over poëzie, over homoseksualiteit, over angsten en over de dood. Het is nu al weer 15 jaar geleden dat het laatste deel verscheen en ik heb ze de afgelopen weken herlezen en opnieuw is het een intense ervaring.

De Eerste Wereldoorlog blijft volgens mij voor Nederlanders nog altijd meer op afstand. 'We' deden niet mee en maakten niet meer hoe miljoenen jongens en mannen omkwamen. Jaren geleden was ik in Verdun en als je daar de graven, de beenderen en de loopgraven ziet dan voel je 'ik ben in een schuldig landschap'. Deze triologie is bijzonder doordat het de oorlog op een andere manier laat zien. Het combineert historische feiten met fictie doordat bekende figuren als bijvoorbeeld Siegfried Sassoon, Wilfred Owen, Robert Graves en Robert Ross er in voorkomen.

Maar het meest bijzondere aan de romans is dat ze er zo in slagen de onmogelijkheid van keuzes in de Eerste Wereldoorlog zichtbaar te maken. Hoe om te gaan met een zinloze oorlog. Moet de arts Rivers soldaten met shell shock helpen te herstellen - door ze met hun ervaringen en herinneringen om te laten gaan, de emotie en onmacht te leren erkennen - om ze daarna weer terug naar het front te laten gaan. Waar ze vervolgens alsnog kunnen sterven. Kun je kameraden in de steek laten of kies je voor hen omdat je anders je zelf niet meer onder ogen kunt komen? Wat betekent de keuze om niet te vechten in die situatie? Krijgen homoseksuele gevoelens meer kans in een omgeving van alleen mannen en wat betekent liefde voor mannen en mannelijkheid?

Terugkerend element in de drie delen is de verhouding tussen de - echte - arts Rivers en zijn - fictieve - patiënt Billy Prior. De laatste is echter meer dan een patiënt, niet alleen daagt die Rivers uit en draait daarmee de rollen om. Met Billy Prior leef je mee in het niet praten, in zijn verzet tegen de klasseverhoudingen, in zijn seksuele ervaringen, zijn pijn en zijn angsten. Hij gaat uiteindelijk ook opnieuw 'over the top' in een volstrekt zinloze aanval. Zoals Wilfred Owen dichtte

What passing-bells for these who die as cattle

Only the monstrous anger of the guns

Only the stuttering rifles' rapid rattle...

Afri

Het boek Afri. Leven in een migrantenwijk van Jutta Chorus beschrijft het leven van een aantal families in de Afrikaanderwijk. Het geeft een indringend beeld van het dagelijkse bestaan, van angsten, van hoop, van uitzichtloosheid, van kleine criminaliteit en pogingen om wat van het leven te maken. Het is bijzonder om te lezen over een buurt vlak bij waar je zelf woont en een buurt die op veel punten heel veel op je eigen buurt (Feijenoord) lijkt. Tegelijkertijd is het ook een antropologische beschrijving van een andere wereld. Dat besef is confronterend want het laat ook zien dat je ongemerkt in dezelfde stad maar in andere werelden woont.
Het boek laat zien welke problemen mensen in Afri ervaren en welke strategieën ze kiezen. Chorus laat ook zien dat verandering niet eenvoudig is, mensen moeten keuzes maken die niet eenvoudig zijn. Als hoogopgeleide met een ruim inkomen besef je dan weer hoe makkelijk je het eigenlijk zelf hebt.
Een aantal jaar geleden las ik 'Random family. Love, drugs, trouble and coming of age in the Bronx' een prachtige, soms hartverscheurende, beschrijving van (over)leven in the Bronx in New York. 'Afri' is anders, de Afrikaanderwijk is niet uitzichtloos, mensen ontvangen ondersteuning en maken hun keuzes. Tegelijkertijd laat ook Afri zien welke weg er te gaan is, dat het een illusie is om snelle verandering te verwachten maar dat het tegelijkertijd zo is dat je niemand mag opgeven en dat continue betrokkenheid, aandacht en inzet vraagt. Want de trots, warmte en ook het vervelende van je stadgenoten vraagt om aandacht.

Een nieuw requiem

Afgelopen zaterdag bekeek ik het schilderij 'Het laatste oordeel' van Jeroen Bosch in Brussel. De beelden van dat schilderij kwamen terug bij het bezoek aan de voorstelling. Wie staat op uit de dood, wie mag naar de hemel en wie is veroordeeld tot de hel. Een nieuw requiem van Muziektheater Transparant. Het is een tegenstrijdige voorstelling. De bewerking van het requiem van Mozart voor blazers is prachtig en er wordt erg mooi gezongen door Iris Luypaers. De bekende muziek krijgt extra dynamiek door de krachtige energieke uitvoering door de blazers.
Het contrast is de tekst van Jeroen Brouwers. Het is een tekst over de ondergang van de wereld, over oorlog, over de opwarming van de aarde, over de zinloosheid van het leven en de schuld van God. De tekst is barok en banaal tegelijk, maar werkt niet. Het contrast met de muziek en de zachte troostrijke tekst van het requiem is te groot. De vraag rijst op of je in hoop en mensen wilt geloven of dat je niet langer in iets gelooft. Mozart wint ruimschoots, de tekst voegt niet alleen weinig toe, maar irriteert soms zelf. De blaasinstrumenten die Mozart brengen, de zang en de wijze waarop de teksten op het doek worden geprojecteerd zijn genoeg voor een mooie voorstelling, de tekst kan vervallen

Ismène

Het is even zoeken naar het Theatre de la Balsemine in Brussel, maar het blijkt de tocht zeker waard. Ismène is een combinatie van een monoloog met muziektheater. Marianne Pousseur speelt Ismène, de zus van Antigone, zij komt niet in opstand, maar kijkt op haar leven terug. De monoloog is in het Frans, en gelukkig boventiteld. Desondanks het lukt me niet helemaal om in het verhaal te komen, het is werk van George Aperghis naar een gedicht van Yannis Ritsos. Het visuele spektakel is echter geweldig.
Ismène staat in een groot bassin van water, naakt en bedekt met paarlen kettingen en klei en in het begin verlicht door één spot. Bijzondere momenten zijn als ze het water laat borrelen eerst in de hoek en steeds verder het bassin vullend. Dan verschijnt de Griekse tekst op het water. Een ander indrukwekkend beeld is als ze in de camera spreekt en haar gezicht op het water te zien is, wat weer weerspiegelt op de bakstenen achterwand. Het eindigt als zij in het borrelende water ligt terwijl het licht langs haar strijkt en langzaam dooft. De beelden blijven nog lang bij je.

El Greco

De discipel Jacobus kijkt met een zachte blik op je neer, staand op zijn rots en hij lijkt zo verder te kunnen gaan op zijn reis naar Spanje. Dit schilderij van El Greco is voor mij één van de hoogtepunten van de grote El Greco tentoonstelling in Brussel. De tentoonstelling biedt een prachtig overzicht van het unieke werk van El Greco. Hoe bijzonder het is valt des te meer op als we dag daarna in het Museum voor Schone Kunsten andere schilderijen uit het eind van de 16e en begin van de 17e eeuw zien. Niet alleen is zijn werk uniek door de vaak langgerekte figuren, of de wijze waarop hij de mantels schildert, maar voor mij ook door de warme, zachte blik die veel van zijn karakters hebben. Of het nu een vriend van hem is of een discipel.
Eén van de eerste werken in de tentoonstelling is van de heilige St. Sebastiaan en het eindigt met een serie van Christus met zijn discipelen. Bij die laatste serie valt op hoe ze elk uniek zijn en toch ook deel van een geheel. De mantels zijn steeds anders van kleur, maar het kleurvak straalt steeds. De gezichten lopen uiteen van jong en opstandig tot deemoedig, maar altijd met een zekere zachtheid. De werken hebben allen een grote intensiteit en moderniteit, zowel door de kleuren als de wijze waarop ze zijn geschilderd. Een bijzonder mooie ervaring.

We hebben het/een boek (niet) gelezen

De voorstelling begint, de spelers kuchen, het sneeuwt en de de klok wordt weggewist. De tijd komt stil te staan. Zo begint 'We hebben het/een boek (niet) gelezen' van de samenwerking van tg Stan, cie de Koe, Dood Paard en Maatschappij Discordia. Eén van de kernelementen van De Toverberg van Thomas Mann hoe de tijd verandert, tot stilstand en eigenlijk niet meer bestaat komt zo in de eerste minuten mooi symbolisch aan bod. In het sanatorium in Davos zitten de gasten bijeen die tuberculose hebben, of liever gezegd iets aan de longen, want of ze ziek zijn is maar de vraag.
De voorstelling gaat over het boek en gaat er ook niet over. Het gaat over boeken die je gelezen zou willen hebben of zou moeten hebben (of eigenlijk dus niet wil lezen). De voorstelling bevat uitwijdingen en moeilijk te volgen discussies - zoals het boek. De voorstelling duurt eigenlijk te lang - zoals het boek ook te lang is. De spelers zijn bijzonder en soms herken je een karakter uit het boek. Tegelijkertijd is de voorstelling wezenlijk anders dan het boek: geen orde maar chaos, geen stilstaande tijd en lethargie maar volop energie en verandering. Een intrigerende voorstelling die soms erg grappig is, waarbij je soms afgeleid bent, maar zeker zo rijk is als het boek. Het gaat over de kernen van het boek en is tegelijkertijd radicaal anders. Herlezen hoeft niet direct, er over nadenken wel

Kröller Müller Museum

Een bezoek aan de Hoge Veluwe in combinatie met het Kröller Müller Museum biedt altijd weer de prachtige combinatie van nieuwe ontdekking met bekende en mooie kunstwerken. Naast werk van Nederlandse beeldhouwers, beelden van Joost van den Toorn in combinatie is er de tentoonstelling Expose. Bezoekers van de website selecteerden hun persoonlijke favorieten in de categorie kunst op papier. Daaronder dit dynamische werk van Theo van Doesburg uit 1918 (Studie voor compositie in grijs [Rag time]). De lijnen versterken de dynamiek, de mensen kunnen zo weg dansen - denk ook aan het muziekstuk van Andriessen over De Stijl en Mondriaan waarin een dansende Mondriaan wordt opgevoerd. In de tentoonstelling blijkt de populariteit van Jan Toorop die met veel tekeningen is vertegenwoordigd.
De vaste collectie blijft iets om keer op keer te bezoeken. In het echt zijn de schilderijen keer op krachtiger dan als reproductie. Op voor een volgend bezoek dus.

J'ai tué ma mère

Durf je te zeggen dat je je moeder haat. Hubert durft dat, keer op keer, maakt hij ruzie met zijn moeder. Ruzie deels als een stampvoetende kleuter, deels als een puber, deels als een volwassene die gekwetst is. Tegelijkertijd weet je onder de ruzie zit een sterke band. Moeder en zoon kunnen niet met elkaar, maar kunnen ook niet zonder elkaar. Hubert probeert een nieuw leven te gaan leiden en daar past zijn moeder niet bij.
In de film zien we niet alleen de ruzie's, de verbinding, zijn vriendje en zijn verbanning naar een kostschool, maar we zien ook zijn eigen video-opnamen waarin hij tracht zichzelf te analyseren. Bovendien zijn er soms 'abstracte' beelden tussendoor. Dat alles levert een sterke combinatie op, waardoor de film uitstijgt boven alleen maar ruzie (met een soms wel erg vermoeiende en erg op zich zelf gerichte puber).

Kandinsky en Der Blaue Reiter

In december in München was het Lenbachhaus gesloten vanwege een grote renovatie, vandaar nu de grote tentoonstelling met het werk van Kandinsky en de groep Der Blaue Reiter. De tentoonstelling laat de ontwikkeling zien van hoe ondere andere Kandinsky, Marianne von Werefkin, Alexej von Jawlensky en Gabrielle Münter (die hier haar twee collega's schilderde) eerst naar buiten in Murnau gaan en later hun gevoelens steeds abstracter op het doek komen.
De muziek vormt voor Kandinsky direct de inspiratie voor kleuren en veel beweging. Het is interessant om te zien hoe de kunstenaars zich samen ontwikkelen en welke verschillen en overeenkomsten er zijn. Bij Kandinsky zie je hoe de grote kleurvlekken geleidelijk veranderen, de abstracte vormen er in komen en de lijnen dunner worden. De schilderijen hebben ook iets optimistisch; er is het geloof dat kunst de wereld kan veranderen. Een geloof dat wreed verstoord wordt door de Eerste Wereldoorlog en de dood van een aantal leden van Der Blaue Reiter. Een mooie tentoonstelling waar veel energie en vreugde van afstraalt.

Museumnacht: The End

De museumnacht 2009 lijkt drukker dan ooit. Vanuit mijn uitkijkpost voor de vuurtoren van het havenmuseum zie ik de bussen vol en leeg stromen en de mensen terugkomen van de onthulling van het beeld Cascade van Joep van Lieshout. Bij het Havenmuseum kon je dansen in het Verolmepaviljoen en speelt de korte voorstelling 'The End' in de vuurtoren. Voor deze keer draait het licht in de vuurtoren weer rond.

'The End' combineert filmcitaten - in tekst en muziek - tot een nieuw verhaal over een dreigende ondergang. De combinatie van tekst, muziek en licht werkt het goed. Sommige teksten zijn natuurlijk makkelijk te herkennen ... denk aan de Titanic. Soms reageren mensen als ze een citaat herkennen, anderen praten er over door wat ze nu wel hadden gehoord. Met steeds meer overtuiging brengen de acteurs het drama en gaan ze ondergang tegemoet.

A single man

Over de aankleding van 'A single man' is al veel geschreven. Mode-ontwerper Tom Ford slaagt in zijn eerste film om het ene prachtige beeld na het andere te tonen. Van het het huis van George Falconer (Colin Firth), van de kleuren die intenser worden als hij ondanks alles toch even blij wordt tot de kleding van Julianne Moore.
De film toont de impact van het verlies van een grote liefde en dat in een tijd dat die liefde er niet mocht zijn. Geen uitnodiging voor de begrafenis van Jim voor George dus. George loopt als verdoofd rond en weinig kan hem nog raken, laat staan hem vreugde brengen. Toch breekt er nog een sprankje hoop door, gewoon doorgaan lijkt weer in een nieuwe kans te resulteren.