Middle East. Operadagen 5.

De muziektheatervoorstelling Middle East blijkt een onverwacht hoogtepunt van de Operadagen 2011. Een voorstelling van LOD over een slepend conflict met een abstracte tekst die prachtig is vormgegeven, goed wordt gespeeld en waar de muziek en uitvoering je meeslepen. Want uitgaande van het abstracte gegeven - wat als er echt onderhandeld was in Camp David tussen Arafat en Barak - wordt in muziek en beeld een andere werkelijkheid vormgegeven. Een werkelijkheid waarin men tracht te gaan zitten en te gaan praten en dat niet lukt, een wereld waarin het zand door de handen glipt, waar stoelen branden en tegelijkertijd de overeenkomsten tussen leiders groter lijken dan de verschillen. Zonder dat nu concreet teksten aan één van beiden worden toegeschreven ontstaat uit alle fragmenten iets nieuws.
De muziek van Frank Nuyts, de tekst van Philippe Blasband en de regie van Johan Dehollander alles valt optimaal samen. Bovendien geeft Ruth Rosenfeld een prachtige sopraan in combinatie met de acteur Thomas Bellinck het verhaal en de muziek vleugels. Dat alles ondersteunt door het ensemble Spectra. Hoewel een voorstelling een conflict niet kan veranderen, voegt de voorstelling wel een nieuwe dimensie aan het conflict toe. En de beelden trillen nog na.

Foto: Kurt van der Elst

Die Jahreszeiten. Operadagen 4.

Het is de dag na de arrestatie van Mladic en als op het toneel een groep vluchtelingen bij een boerderij komt aanlopen, denk ik automatisch aan Srebrenica. Zo dringt de actualiteit zich nog meer binnen bij 'Die Jahreszeiten' dat door Opera OT wordt uitgevoerd. Het beeld van de vluchtelingen is een klassiek beeld, met de kinderwagen refererend aan de hongertochten in de Tweede Wereldoorlog. Het is de eerste keer dat het oratorium van Haydn als opera wordt uitgevoerd. Het is een uitvoering waar de uitbeelding een ander, eigen verhaal verteld dan de tekst. Terwijl de tekst, tamelijk oubollig over de seizoenen vertelt, staat in deze regie centraal hoe het geweld van de buitenwereld naar binnen komt in wat eens een idyllische wereld leek.
Er wordt prachtig gezongen vooral door de sopraan Robin Johannsen en de tenor Tom Randle (die ik me altijd nog herinner uit de fantastische 'Rake's Progress' van een aantal jaren geleden). Ook het koor levert een indrukwekkende prestatie. Maar als geheel overtuigt de voorstelling niet voldoende. Er ontstaat onvoldoende verbinding noch conflict tussen de muziek en tekst enerzijds en het beeld en de actie anderzijds. Hoewel de beelden mooi zijn zowel in het spel als de videoprojectie (al deed die bij het in beeld komen van tanks soms wel denken aan een computergame) wordt het geen sterk compleet verhaal. Maar de muziek blijft prachtig.

Medea. Operadagen 3.

Medea is een andere voorstelling dan de klassieke opera 'Dido and Aeneas' of de nieuwe opera 'Penthesilea' die ik eerder tijdens de operadagen zag. Medea is een muziektheatervoorstelling van de Veenfabriek die gesproken monologen combineert met muziek en zang. De voorstelling heeft daarmee een ander karakter, dichter bij toneel. De monologen tonen de verschillende kanten van het drama van Medea. Sommige passages zijn mooi, maar de teksten zijn ook lang. Dat vermindert mijn concentratie. De muziek is meer dan begeleiding, het vormt een klaagzang, zowel in muziek als in de zang van Raphaela Danksagmuller. Het is een interessante voorstelling waar het spel soms vrolijk is, en dramatisch wordt als Lizzy Timmers beschrijft hoeveel ze van haar kinderen houdt. Hoe ze hun in detail beschrijft en toch geen uitweg ziet dan ze te doden. Er is geen uitweg, het lijden overheerst.

Penthesilea. Operadagen 2.

Terwijl we staan te wachten voor de kleine zaal komt een trompetspeler naar buiten, hij speelt een paar maten en vertelt dat we het verhaal vanaf het einde gaan zien en horen. Inderdaad ontwaakt Pentesilea en als ze kijkt ziet de de dode Achilles liggen. Het podium ligt bezaaid met resten huisraad, hier heeft een gevecht plaatsgevonden. Young Hee Kim is een formidabele Penthesilea die wenst te overwinnen, ook wenst lief te hebben, maar zich niet kan laten verslaan door Achilles. Als blijkt dan ze dan toch verslagen is, rest er maar één uitweg een nieuw gevecht maar dan met dodelijke afloop. Ook in de tweede opera die ik zie tijdens de operadagen 2011 sterft de vrouw als haar liefde onmogelijk blijkt te zijn.

Dido and Aeneas. Operadagen 1.

Dido legt een witte roos op haar eigen graf en in het licht van de volgspot daalt ze in de orkestbak af en loopt dan dwars door het publiek naar boven. Terwijl het licht dooft, klinken de laatste noten. Deze Dido en Aeneas is intiem en daarmee tegelijk teder en indrukwekkend. Geen grote helden, maar een Dido die de muziek in haar hoofd hoort, en stemmen hoort. In haar waanzin is ze overtuigend. De vier koorleden lopen steeds heen en weer en je voelt de drukte. Je ziet hoe ze aan haar ochtendjas plukt en de heks in haar spreekt en haar in het verdriet stort.
Dido wordt prachtig gezongen door Rosanne van Sandwijk. Ze is stil voor ze aan Dido's Lament begint waardoor het nog intenser klinkt. Ze sterft, ze is alleen en de stemmen verlaten haar geest en het toneel. Eén witte roos en ze loopt langzaam weg. Een afscheid van gekte, van stemmen, van het leven, maar ook een verlichting.

Relâche van Maatschappij Discordia

Deze keer eindigt de voorstelling met kleine glaasjes bier die worden uitgedeeld, de vorige keer dat ik Maatschappij Discordia zag kregen we glaasjes wijn. Ook de tribune die vrij in de ruimte staat is dezelfde, en soms klinken de stemmen en geluiden ook achter je. De folder van 'Relâche' spreekt over een voorstelling over oponthoud en Kafka wordt genoemd. Relâche is een wat vreemde en soms ontregelende voorstelling. Want de voorstelling begint eigenlijk niet echt, er wordt heen en weer gelopen, gemompeld, gebeld, een broek aan en uit getrokken en gesproken. Maar geen dialogen, monologen, geen plot, we wachten of er nog iets gaat gebeuren. En ik twijfel wat vind ik er nu van, ik verveel me niet, soms probeer ik er een lijn in te vinden (is het telefoongesprek over de voorstelling die wordt afgelast een verwijzing naar de bezuinigingen op cultuur, maar laat me toch vooral meevoeren. Meevoeren op de stroom van wat er gebeurt, van de serie foto's van overleden beroemde kunstenaars die voorbij komt. De vraag is wat begint en wat er blijft er over, misschien begint er weinig echt en blijft er ook weinig over. Toch is dat wat er tussen zit juist ook interessant, ook als het soms onduidelijk blijft.

Gif. In darkness let me dwell.

Het regent op het toneel, maar niet alleen op toneel, de regen waait de zaal in. Het verdriet van de spelers wordt voelbaar en tastbaar. Elsie de Brauw en Steven Van Watermeulen zijn het echtpaar waarover de man zegt 'Eerst verloren ze hun kind, toen zichzelf en tot slot elkaar'. Na tien jaar komen ze weer samen omdat het graf van hun kind geruimd moet worden vanwege gif in de grond. Vanaf het eerste moment dat de vrouw opkomt voel je de spanning, ze kan geen moment stil zitten, de zenuwen en het verdriet zijn te groot. Hoe kan ze weer met haar ex-man praten, terwijl dat toen niet kon. De regie van Johan Simons voor NTGent klopt op elk punt, de voorstelling stroomt en is toch precies.
Soms lijkt het een vervolg op de ruzie en de pijn van Martha en George uit 'Who's afraid of Virigina Woolf', maar het verdriet is anders. Het wordt tastbaarder en tastbaarder, bij de vrouw groot en iets wat haar leven nog steeds beheerst. Bij de man stiller, schijnbaar een plek gekregen, maar ook nog aanwezig. Het leven is wreed geweest en het wordt nooit meer zoals het was. De ongedurigheid, de pijn en verdriet zijn er niet alleen op het toneel als publiek wordt je meegesleept, de energie in de zaal verandert en het is meer dan de regen die de zaal in waait. De pijn, de weemoed (vroeger lachte de vrouw met een kuiltje rechts in haar wang), het elkaar toch weer even aanraken. De spelers zijn op de toppen van hun kunnen.
De man vond enige troost in muziek. En uit de zaal klinken liederen van John Dowland 'In darkness let me dwell'. Een lied over het verdriet waar geen uitweg uit kan zijn. De vrouw zong toen haar zoon in haar armen stierf. De man houdt zijn ex-vrouw nog éénmaal in zijn armen en zingt. En ik word stil, blijf stil, ik ben ontroerd en voel het binnenkomen. Het is één van die voorstellingen die net als 'Tien Geboden' en 'Angels in Amerika' je diep raken in hun menselijkheid.

Fräulein Julie. Theaterhoogtepunt in Berlijn.

Naast prachtige musea biedt Berlijn ook elke avond een scala aan muziek, opera en theater. Als eerste zien we 'Die Schöpfung' van Haydn als spektakel in de Berliner Dom. De muziek van Haydn is natuurlijk mooi en het is interessant om deze voorstelling nu te zien als binnenkort 'Die Jahreszeiten' van Haydn door Opera O.T. gebracht gaat worden. Maar als voorstelling stelt het teleur, het is teveel Efteling spektakel, een soort Pandadroom, met lichteffecten, ballonen die je zelf mag wegslaan en symbolen die over de top zijn.
'De Perzen' bij het Deutsches Theater is een voorstelling met zowel prachtige beelden, absurde momenten - over hoe conflict en oorlog begint - maar ook een voorstelling met veel tekst. En dat is veel in het Duits. De litanie van namen die eerst ten oorlog trokken en daarna gestorven zijn werkt goed. De actrice die het koor speelt is indrukwekkend in haar verdriet. Maar mijn Duits is toch niet goed genoeg om echt in het stuk te worden meegenomen.
Het hoogtepunt van de voorstellingen is Fräulein Julie van de Schaubühne Berlin. Een voorstelling die op de meest ingenieuze wijze theater en film combineert. Bij de aanvang zie je op het podium de geluidsmakers staan en bij de eerste klanken denk je aan een klassiek hoorspel waar iemand over het grint komt aanlopen. En daarna zie toneel film worden met een live soundtrack, met een celliste en de geluidsmakers. Met uiterste precisie, met een uitvergroting van details zo dat het overzichtsbeeld wordt afgewisseld met bijvoorbeeld het drogen van de bloemen in de bijbel. Soms is er het Droste-effect je ziet de actrice speelt en gefilmd wordt en je ziet haar beeld. Maar steeds zit je op het puntje van je stoel.
De regie is van de Engelse Katie Mitchell en Leo Warner en qua sfeer en beeld doet het denken aan 'Das weisse Band' de laatste film van Michael Haneke. Het perspectief van de huishoudster geeft een nieuwe dimensie aan het verhaal. Niet langer de tragiek van Freule Julie die geen kant denkt op te kunnen, maar vooral de echte tragiek van de huishoudster die geen keuze heeft, van haar verloofde houdt en hem ziet kiezen voor de macht en het geld en zelf moet lijden. Het knappe is dat die ontroering komt temidden van alle techniek. Een prachtige symbiose van film en toneel. Tijd om deze voorstelling naar Nederland te halen (of toch nog eens naar Berlijn te gaan).

Kunst in Berlijn.

Berlijn blijft één van mijn favoriete steden. Een stad die voortdurende verandert, waar je door de geschiedenis loopt, een relaxte stad waar je heerlijk op het terras ontbijt en een stad met volop kunst en cultuur. Het is ook een stad waar de afgelopen jaren het Museumsinsel letterlijk uit de as en het puin is herrezen. Musea die sinds de Tweede Wereldoorlog een ruïne waren, zijn prachtig gerestaureerd. Deze keer bezoeken we het Neues Museum met onder andere het beroemde beeld van de Egyptische koningin Nefertiti. Het beeld is niet alleen heel bekend, het raakt je ook, en dat voor een beeld uit 1340 voor Christus. Maar naast bijzondere beelden is ook het gebouw zelf bijzonder. Het combineert elementen uit het oude museum, zoals een dakschildering, met de herinneringen en beschadigingen van de oorlog en de nieuwe architectuur. Wat maakt het dat dit in Duitsland wel kan, terwijl in Amsterdam het toch steeds tobben blijft?
In het Hamburger Bahnhof is een overzichtstentoonstelling van het work van land-artist Richard Long te zien. De grote zaal bevat zijn werk in steen, kiezelstenen, turf en modder. En daarbij een groepje kleuters die ook aan de slag zijn met stenen en zich verwonderen en verbazen. Het werk van Richard Long komt in de grote ruimte met het zonlicht prachtig tot zijn recht. Maar het museum bevat meer met indrukwekkende werken van Anselm Kiefer, Keith Haring en Donald Judd.
Van het Hamburger Bahnhof, door het nieuwe station, langs de Rijksdag, door het groen naar de Gemäldegalerie met Vlaamse primitieven en Hollandse meesters. Rogier van der Weyden met het Middelburger Altaar blijft keer op keer één van de meest indrukwekkende 15e eeuwse schilders wiens werken je overal zou willen bezoeken. In Berlijn reis je langs 3.500 jaar kunst die je verrast, raakt en inspireert.

Driestuiversopera. Waar was de drive?

Soms lukt het even niet om een blog te schrijven, te druk of weg met vakantie. Twee weken geleden zag ik 'De Driestuiversopera' van het Nationale Toneel. Het is een natuurlijk één van de toneelklassiekers van de 20e eeuw en de afgelopen jaren heb ik de voorstelling een aantal keren gezien. Maar eigenlijk vooral in het Duits realiseer ik me nu. Lang geleden eens een Duitse versie in de Schouwburg, eens op vakantie in Wenen in het Burgtheater, twee jaar geleden de nieuwe bijzondere versie van Robert Wilson van het Berliner Ensemble in het Muziektheater. Na afloop van deze voorstelling blijven de liedjes nog dagen hangen, maar vooral in het oorsponkelijke Duits.
Deze uitvoering van het Nationale Toneel viel me echter tegen. Ik miste vooral een drive, een noodzaak om het nu zo uit te voeren. Er zitten grappige beelden in, met bedden en tafels, maar het grijpt me niet echt. Mark Rietman overtuigt niet echt als een sluwe, vileine en toch charmante Mackie Messer, gelukkig is Anniek Pheifer wel een overtuigende Polly Peachum. Maar voor mij een Driestuiversopera zonder 'Fressen' en zonder 'Moral'.

Homo naast God. Ontroert.

De tranen springen in mijn ogen als de vader de rol van de ouder in de scène overneemt en zijn zoon omhelst als die vertelt dat hij op mannen valt. Het is een ontroerend hoogtepunt tijdens de première van 'Homo naast God', een voorstelling van 'Het Lage Licht' over homoseksualiteit en christelijk geloof. Het is niet zo maar een vader die inspringt, hij heeft net daarvoor verteld hoe hij van zijn zoon houdt en het ook ingewikkeld vindt om diens homoseksualiteit met zijn geloof te combineren. Iedereen is muisstil en je voelt de emotie, betrokkenheid en ik denk terug aan mijn eigen coming out en die van vrienden.
Het is geen 'klassieke' toneelvoorstelling, maar zogenaamd forumtheater, een vorm van theater om het gesprek met elkaar aan te gaan. En dat blijkt op die woensdagavond in de zitkuil op de christelijke school in Amersfoort prima te lukken. Er is een diverse groep bezoekers bij de première familie en vrienden van de spelers en geïnteresseerden in het thema, homo's en lesbo's en hetero's. Achterover zitten blijkt er echter niet bij, we moeten meteen meedoen om met elkaar 'beelden' te maken over homoseksualiteit en geloof. Wordt er steun en verbondenheid uitgebeeld of ook afweer? Het blijkt vaak beiden.
In drie scenes komt het thema daarna aan bod. Een zoon die wel of niet aan zijn moeder vertelt dat hij op mannen valt, een onderwijzeres die aan haar collega op een christelijke school verteld over haar vriendin en twee broers waarvan een nu wel eens met zijn vriend bij de ander wil langskomen. Als niet-gelovige is het soms makkelijk om te denken dat homoseksualiteit wel is geaccepteerd en dilemma's achterhaald zouden zijn. De scenes en de wijze waarop mensen uit de zaal inspringen en deelnemen maken duidelijk dat er altijd vragen en keuzes blijven. Keuzes die ieder voor zich moet maken, maar dankzij 'Homo naast God' wordt het gesprek met elkaar wel makkelijker. Na afloop gaat het gesprek gelukkig ook door. Voor mij blijft de ontroering van die vader die zich uitsprak en zijn zoon omhelsde.

Gardenia.

Het is al weer bijna twee weken geleden dat ik 'Gardenia' van Les Ballets C de B bezocht. Een indringende en intrigerende voorstelling over oude mannen die zeker niet alleen man zijn, maar zich ook ontpoppen tot mooie en energieke vrouwen. Een voorstelling die niet alleen speelt met de clichés van de travestieshow, maar via wisselende beelden laten zien dat iedereen veel meer kanten heeft. Het is een voorstelling die ook speelt met de grenzen van wat theater is, want waar ga je staan en hou je een minuut stilte voor de zogenaamd overleden sterren van de travestieshow 'Gardenia'. Het contrast tussen de oudere heren/dames en de jongere danser is mooi omdat het en het verschil in kracht tussen lichamen laat zien, maar ook de verbondenheid door hoe ze allen uitdrukking geven aan een zoektocht naar plezier, lust en liefde.